رفرکتومتر یکی از تجهیزات آزمایشگاهی است که از طریق تعیین ضریب شکست گازها، مایعات و جامدات نیمه شفاف، برای تعیین میزان ناخالصی ماده یا مواد حل شده در آب به کار می رود. بدین صورت که با روش عبور تابش نور از لایه ای از آن مایع که ماده مورد نظر در آن حل شده و تعیین عبور انکساری (شکست) از منشور شیشه ای در تعیین غلظت به کار می رود.

امروزه در علوم آزمایشگاهی با استفاده از انواع رفرکتومتر علاوه بر قند می توان چربی ، شوری، PH آب و حتی ارزش غذایی را به دست آورد. همچنین میزان اوره و پروتئین خون، میزان نمک موجود در آن و غلظت مایعات را نیـز می توان بـا استفاده از رفرکتومتر اندازه‌گیری کرد.

به عنوان مثال برای اندازه‌گیری غلظت نمک طعام در حوضچه‌های پرورش ماهی از رفرکتومتر استفاده می شود. در صنایع غذایی نیز این دستگاه کاربرد بسیار زیادی دارد مثلا در کارخانه های قند برای تعیین بریکس محلول قند مورد استفاده قرار می گیرد.

در پزشکی برای پی بردن به میزان اوره و پروتئین خون، میزان نمک موجود در آن و غلظت مایعات استفاده می شود و مهم‌ترین کاربرد آن تعیین غلظت Urine در آزمایشگاه است.
لازم به توضیح است که بریکس واحدی است که بیان کننده مقدار ذرات جامد موجود در یک محلول است و اصولا به غلظت و ویسکوزیته وابسته است.

اساس کار رفرکتومترها :

اساس کار رفرکتومتر در تابش نور به شرط تکفام بودن آن و هدایت آن به سمت محلول مورد نظر و عبور آن است که چون این دو محیط با هم تفاوت دارند ، نور شکسته شده و با ضریب شکست محدود قابل دریافت است.

در دستگاه رفرکتومتر نور از محیط رقیق وارد محیط غلیظ می شود. که محیط رقیق، مایع یا محلول موردنظر و محیط غلیظ، منشور دستگاه است. در واقع، در عمل، ضریب شکست محلول و منشور نسبت به هم سنجیده می شود.

نحوه کار با رفرکتومتر :

نحوه کار با رفرکتومتر بسیار آسان است و نیازی به تخصص، تجربه و مطالعه فراوان ندارد. با چکاندن یک یا دو قطره از مایع حاوی ماده حل شده روی صفحه شیشه ای حساس دستگاه، درپوش محافظ را بسته و صفحه شیشه ای را مقابل نور مستقیم آفتاب یا نور مصنوعی قرار داده و پس از خواندن از روی عدد بریکس نشان داده شده به جدول بریکس (Brix) مراجعه تا میزان در صد وجود آن ماده در مایع مشخص شود. استفاده از جدول تـصحیح حرارتی نیز کمک موثری است که با آن می‌توان دقت آزمایش را بالا برد.

توضیحات ساختار اجزای دستگاه رفرکتومترها :

دستگاه رفرکتومتر از قسمت های زیر تشکیل شده است :

۱- دو منشور که یکی انتشار دهنده Diffusing prism و دیگری شکست دهنده Refracting prism است. نمونه مورد نظر بین این دو منشور قرار می گیرد. نور وارد منشور انتشار دهنده شده و تجزیه می شود، این نور با میزان مشخص وارد نمونه مورد آزمایش شده و سپس به منشور Refracting می رود. (ورود نور از محیط رقیق به غلیظ).
۲- دو لنز که یکی لنز تصویر و دیگری لنز n (ضریب شکست) است.
۳- ترمومتر: جهت تنظیم و گزارش دما
۴- پیچ هایی جهت تنظیم تصویر

امروزه این دستگاه در چهار نوع موجود است: رفرکتومتر دستی آنالوگ، رفرکتومتر رومیزی، رفرکتومتر دستی دیجیتال و رفرکتومتر آنلاین.

انواع رفرکتومترها:

رفرکتومترها دارای انواع متفاوتی دستی یا چشمی که دارای رنج های متفاوت هستند به طور مثال 0 تا32 یا 0 تا 60 یا 28 تا 62 و 0 تا 80 و 0 تا 90

2- رفرکتومتر های دیجیتال که در دونوع پرتابل و رومیزی می باشد.

3- رفرکتومتر های abbe یا رومیزی چشمی که عموما دارای 0 تا 90 یا اندکی بیشتر می باشند.

4- رفرکتومترهای مخصوص خطوط تولید که تحت عنوان آنلاین یا اینلاین ارائه می گردند.

رفرکتومتر معمولا برای اهداف کنترل کیفیت در محیط های صنعتی، به ویژه در صنایع غذایی و آشامیدنی استفاده می شود. برای تشخیص سنگهای قیمتی نیز از رفرکتومترها استفاده می شود. علاوه بر این، تولید کنندگان خانگی می توانند از یک رفرکتومتر برای تعیین وزن مخصوص مواد غذایی محلول خود استفاده کنند و علاقه مندان به آکواریوم خانه می توانند از رفرکتومتر برای تعیین شوری و یا وزن مخصوص آب در مخازن ماهی خود استفاده کنند.